Ardahan’da Asuriler ve Borçalı Karapapakları
Candan Badem
Ardahan’ın Rusya’ya bağlı olduğu yıllarda (1878-1918) Ardahan’dan göç eden Türk ve Kürt köylerine çarlık yönetimi Anadolu’dan gelen Rum’ları Ardahan merkezin ve Göle’nin bazı köylerine yerleştirmişti. Göle’nin Okam ve Urut köylerinde de Ermeniler Kürtler ve Türkler içinde yaşıyorlardı. Ardahan’a yakın Sarzep (Sulakyurt) köyüne ve birkaç köye daha Malakan denen heterodoks Ruslar yerleştirilmişti. Bunların dışında Ardahan merkezde Katolik Ermeniler yaşıyordu. Ardahan o zamanlar Rusların Kars oblastının (yani askeri vilayetinin) bir sancağıydı (okrug) ve Ardahan merkez ilçesiyle Göle, Posof ve Çıldır ilçelerini içeriyordu. Kars vilayeti de merkezi Tiflis’te olan Kafkasya diyarına bağlıydı. Kafkasya diyarını Rus çarının naibi (namestnik) denilen bir general yönetiyordu ki bu general aynı zamanda Kafkas ordusunun komutanıydı.
Kars valisinin mayıs 1912 tarihli bir kararından, Kafkasya naibinin izniyle, Çıldır’ın Beyrehatun köyünün yanında Tezeköy (Tazeköy) adında yeni bir köy kurulduğunu ve bu yeni köye Kars’ın Samavat köyünde yaşayan Asurilerden 43 hanenin (304 kişi) yerleştirildiği anlaşılıyor. Asuri hane reislerinin adları ve hane nüfusları (erkek ve kadın ayrı ayrı) kaydedilmiş. Mehmet Doğru, Ardahan’ın Ölçek Köyü Tarihi adlı kitabında 1918 yılında Gülizaroğlu Abdullah çetesinin Tezeköy’den Ardahan’a gelmekte olan 200 kadar silahsız Asuriyi öldürdüğü yazılı. Bu Asurilerin işte bu yeni adı Yeni Beyrehatun olan köye yerleştirilmiş Asuriler olduğu anlaşılıyor.
Kars valisinin aynı tarihli başka bir kararında yine Çıldır’a bağlı Meyram (Meryem) köyüne Tiflis guberniyasının (sivil vilayetinin) Borçalı ilçesinin Gödekdağ, Salammelik, Sukala, Hüseyinkend, Saca, Kemerli, Kızılhacı ve Kızılkilise köylerinden 51 hane Karapapağın (toplam 510 kişi) yerleşmesine izin verildiğini görüyoruz. Kararda bu Karapapakların hane reislerinin adları da yazılı. Bu adları Meryem köyündeki hemşerilerimizden dedelerinin adını bulmak isteyenlere yardımı olur diyerek yayımlıyoruz. Bu örnekte çarlık yönetiminin boş köylere sadece Hristiyanları yerleştirmediğini, Müslümanları da yerleştirmiş olduğunu görüyoruz.
| Hane reisinin adı | Erkek nüfus | Kadın nüfus |
| Kurban İrza-Kuli oğlu | 13 | 12 |
| İsmail Ali oğlu | 13 | 4 |
| Talip İsmail oğlu | 8 | 5 |
| Hüseyin Yedigar oğlu | 10 | 10 |
| Ali Bayram oğlu | 9 | 6 |
| İsmail Nasip oğlu | 3 | 2 |
| Abdurrahman Buda oğlu | 7 | 5 |
| Kerim Mamed oğlu | 2 | 2 |
| Mamed Cafer oğlu | 5 | 5 |
| Garip Mamed Ali oğlu | 5 | 4 |
| Ahmet Ali Elçi oğlu | 4 | 6 |
| Nasip Nasip oğlu | 4 | 3 |
| Hasan Osman oğlu | 5 | 3 |
| Hüseyin İbrahim oğlu | 5 | 6 |
| Abbas Penah oğlu | 5 | 5 |
| Süleyman Mamed oğlu | 8 | 5 |
| Kurban İmankuli oğlu | 8 | 5 |
| Hacı İsmail oğlu | 5 | 3 |
| Bayram Ali oğlu | 3 | 4 |
| Mahmut Mustafa oğlu | 5 | 6 |
| Abdullah Ali oğlu | 2 | 2 |
| Ömer Hüseyin oğlu | 6 | 2 |
| Nasip Mamed oğlu | 3 | 4 |
| Kara Elçi oğlu | 5 | 5 |
| Dursun Garip oğlu | 4 | 2 |
| Şamil Süleyman oğlu | 2 | 3 |
| Hasan Mamed oğlu | 3 | 4 |
| Mamed Ali oğlu | 6 | 5 |
| Yusuf Ahmet oğlu | 7 | 4 |
| Kazım Ahmet oğlu | 3 | 4 |
| Ahverdi Hüseyin oğlu | 4 | 4 |
| Mustafa Hüseyin oğlu | 8 | 6 |
| Kerim Mamed oğlu | 5 | 7 |
| Recep Bayram oğlu | 5 | 5 |
| Paşa Süleyman oğlu | 3 | 3 |
| Mustafa Yusuf oğlu | 3 | 3 |
| Kurban Nuri oğlu | 9 | 7 |
| Musa İbrahim oğlu | 5 | 4 |
| Vali Dosto oğlu | 7 | 5 |
| Mustafa Dosto oğlu | 3 | 3 |
| Nabi Süleyman oğlu | 3 | 4 |
| Kazım Allahverdi oğlu | 4 | 2 |
| Nasip Abdulla oğlu | 4 | 6 |
| Abdurrahman Süleyman oğlu | 3 | 6 |
| Nabi Ahmet oğlu | 5 | 6 |
| Mustafa Musa oğlu | 5 | 5 |
| Rüstem Daştemir oğlu | 12 | 7 |
| Süleyman Nuri Mamed oğlu | 6 | ? |
| Hüseyin Kasım oğlu | 11 | 7 |
| Camat Hüseyin oğlu | 2 | 3 |
| İsmail Mamed oğlu | 4 | 2 |
| Toplam | 279 | 231 |
510 kişi
