?ARDAHAN-ÇILDIR-GÖLE MASALLARI?
KİTABI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME
Kaan GÜNDOĞDU
Halk edebiyatımızın anlatıma dayalı en önemli anonim ürünlerinden olan masallar; nesiller boyunca kulaktan kulağa aktarılarak şekil kazanan, genellikle olağanüstü varlıklarla ve hayalî kahramanlarla süslenen, anlatının sonunda ders çıkaracak olayları yansıtan hikâyelerdir. Halk masalları, Türk folkloru içerisinde en fazla üzerine araştırma, derleme yapılmış sözlü dil ürünleridir. Ahmet Ali Aslan da, doğup büyüdüğü topraklar olan Kars´ta, 1976 yılında masallar derlemeye, bu bölgenin masal zenginliğini kayıt altına almaya başlamıştır.
?On parmağında on marifet´ deyiminin anlam bulduğu, yapmış olduğu farklı çalışmalarla Türk kültür tarihine unutulmaz hizmetler sunan Ahmet Ali Aslan; akademisyen kimliğinin yanı sıra uzman bir botanikçi, çizgileriyle eşsiz bir ressam, yılların birikimiyle önemli bir fikir adamıdır.
Ahmet Ali Aslan, Kars yöresinde yapmış olduğu derlemelerini; ilk cildi 1998, ikinci cildi 2000 yılında olmak üzere ?Kuzeydoğu Anadolu (Kars) Türk ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatlarında Masallar´ adlı çalışmasında değerlendirmiş, bu çalışmada Kars ve Kuzey Britanya masallarındaki ortak motifler üzerinde durmuştur.
Değerli çalışmalara ardı ardına imza atan Ahmet Ali Aslan, bu sefer de Kars ve eski ilçeleri olan Ardahan, Çıldır, Göle´de sahadan derlemiş olduğu masalları, tamamıyla ağız özelliklerine bağlı kalarak yeni bir çalışma hazırlamıştır. ?Arpaçay Nağılları´, ?Kırgız Folklor ve Etnografyası (Kırgız Masalları)´, ?Kars Folktales´ adlı kitaplarıyla birlikte Kömen Yayınları arasında yayımlanan Ardahan-Çıldır-Göle Masalları (Sahadan Ağız Özellikleriyle Derlenmiş Masallar) adlı kitap, bugüne kadar Ardahan masallarıyla ilgili yapılmış en kapsamlı çalışmadır.
Yazar, ?Kartal Ruhlu´ olarak andığı merhum babası İbrahim Aslan´ın aziz ruhuna ithaf ettiği kitabının ?Giriş´ bölümünde; Kars, Ardahan ve Iğdır masallarıyla ilgili yapılan hemen hemen tüm çalışmaları ele alarak bibliyografik bir deneme yapmış, sonrasında da millî bir gelenek olan masal anlatımını sürdüren, yeni kuşaklara bunların aktarımını sağlayan masal anlatıcıları üzerine bir değerlendirme yazısı yazmıştır.
Hazırlamış olduğu kitapta; derleme çalışmalarını nerelerde yaptığını ve masalların göçüne değindiği arka kapak yazısında Ahmet Ali Aslan şu notları düşmüştür: ?Bu üç bölgenin masalları üzerinde çalışmamızı yaparken özellikle Kür Nehri´ni kaynağından akarına doğru takip ettik. Kür Nehri, Göle ilçesi yakınlarında Allahuekber Dağlarının eteklerinden doğar ve Ardahan´ı boydan boya geçtikten sonra Çıldır´a doğru yönelir. Oğuz´un Düzü´nü geçtikten sonra Posof´a doğru kıvrılır. Masallarında bu güzergâhı takip eden köylerden derlememizin büyük anlamı vardır. Göle´den derlediğimiz ?Üç Gardaş´ masalının Posof üzerinden Türkiye´ye göç eden Ahıska Türk masalı, Oğuz Masalı çıkması işin boyutlarını Ahıska üzerine taşıdı. Bu üç bölgede yaptığımız masal çalışmalarıyla Türk boylarının yer değiştirmesi ve millî kültürlerini de kendileriyle birlikte taşımaları gerçeğine dikkatimizi çekmiş oldu. Türk masallarının göçü kesinlikle Doğu´dan Batı´ya doğru olmuştur. Masalların Göçü Teorisi şimdiye kadar kesin bir sonuca varılamamış konuların başında gelmektedir.?
Yazar, ?Garipkafkaslı´ müstear adıyla kendisinin çizdiği resimlerle zengin bir görsellik kattığı kitabında toplam 30 masala yer vermiş, bu masalların 4´ünü Ardahan Merkez´de, 25´ini Çıldır ilçesine bağlı Aşıkşenlik, Güvenocak, Öncül ve Yıldırımtepe köylerinde, birini ise Posof göçmeni olan Göle´nin Yeleçli köyünde derlemiştir. Derleme yapılan kişilerin ayrıntılı olarak haklarında bilgiler verilmiş, derleme tarihi ve kayıt tipi de her masal başlığı üzerinde yer almıştır. Kitapta verilen masallar, tamamen ağız özelliklerine sadık kalındığı için Latin alfabesinde yer almayan sesler için özel karakterler kullanılmıştır.
Ardahan folkloruyla ilgili hazırlanan kitap sayısı oldukça azdır. Bu anlamda Ahmet Ali Aslan´ın hazırlamış olduğu Ardahan masallarıyla ilgili bu çalışma, önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Yöreyle ilgili hazırlanan folklor kitaplarının, ağız özellikleriyle verilmesi noktasında da örnek teşkil eden Ardahan-Çıldır-Göle Masalları´nın, Türk masal dünyasına da büyük katkı sunduğu kanısındayız.
***
Ahmet Ali Aslan, Ardahan-Çıldır-Göle Masalları (Sahadan Ağız Özellikleriyle Derlenmiş Masallar), Kömen Yayınları, Konya, 2017, 151 s.