?Farabi ve Abay Yılı Ardahan Üniversitesi hocaları ve Kazakistan uyruklu öğrencileri tarafından da kutlanacak.
Farabi ve Abay Yılı Ardahan Üniversitesi hocaları ve Kazakistan uyruklu öğrencileri tarafından da kutlanacak.
Ardahan Üniversitesi Profesörü Erdoğan Altınkaynak ve üniversitemizde eğitim öğretim gören Kazakistan uyruklu öğrenciler, bu yıl UNESCO tarafından ilan edilen Farabi ve Abay yılı münasebetiyle çeşitli etkinlikler düzenleyeceklerini beyan ettiler. Aşağıda bu konuyla ilgili olarak Prof. Dr. Erdoğan Altınkaynak ile yapılan röportaj yer almaktadır.
19. yüzyılda Kazak Türklerinin Yazılı edebiyatı ortaya çıkmaya başlamıştır. Kazak yazılı edebiyatının ortaya çıkmasında en önemli rolü Abay Kunanbayev oynamıştır. Abay, üslup ve yenilikçi düşünceleriyle kendinden sonraki Kazak aydınlarının örnek aldığı bir kişi olmasından dolayı hakkında çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bu nedenlerle UNESCO tarafından Kazakistan´da 2020 yılı Farabi ve Abay Yılı ilan edilmiştir.
22 Ağustos 1845´te Kazakistan´ın eski Karkaralı ilindeki Şıngıs dağının Kaskabulak yaylasında (şimdiki Semey ili Abay ilçesi Karavıl köyü) doğan Abay Kunanbayev´in asıl adı İbrahim´dir. Türkiye´de Abay adıyla tanının. Biz ona İbrahim Kunanbeyoğlu dersek Türkiye Türkçesine tam çevirisini yapmış oluruz.
Kazaklarda cüz adı verilen Ulu, Orta ve Kiçi diye üç soy vardır. Abay bu üç soydan Orta Cüz´ün Argın Boyu, Tobıktı kolundandır. Babası Öskenbay oğlu Kunanbay varlıklı ve nüfuzlu bir kişidir. İlköğretimini köyünde tamamlamış, 10 yaşına gelince de Kazakistan´ın Semey adlı şehrinde medreseye başlamıştır. Medresede dini ilimlerin yanında edebiyat, tarih, coğrafya, matematik gibi ilimleri de öğrenmiş, edebiyata karşı biraz daha merak salmıştır. Doğu klasik şairlerinden Nizami-i Gencevi, Ali Şir Nevai, Sadi-yi Şirazi ve Hafız-ı Şirazi´yi okumuş ve onların da etkisinde kalarak aruzla aşk konulu şiirler yazmaya başlamıştır. Ancak Abay kendini Kazak halk edebiyatı türlerinden örneklerde göstermiştir. Eğitimini sadece medresede değil aynı zamanda bir Rus mahalle mektebine de devam ederek, burada Rusçayı da öğrenmiştir. Rusçasını ileriki yıllarda çarlık karşıtı oldukları için Semey´e sürgüne gönderilen Rus aydınlarından ve Petersburg´da askeri eğitim gören kardeşinden ilerletecektir.
Abay, babası Hacca gideceği ve kendinden büyük erkek kardeşi olmadığı için boyunun ve ailesini yönetimini üstlenmesi gerektiği için eğitimini yarıda bırakmak zorunda kalmıştır.
1958 yılında başlayan boy yöneticiliği ona kendi halkını tanıma fırsatı vermiştir. Bu arada siyaset ve idari işlere yönelik çalışmalar yapmış nihayetinde 30 yaşlarında Konır Kökşe´de yönetici olmuş, özlediği adaletli sistemi uygulamaya kalktığı için de hem babasıyla ve hem de diğer kanaat önderleriyle çatışmıştır. Gördüğü haksızlıkları şiirleriyle dile getirmeye bu yıllarda başlamıştır. Esasında o yıllarda soylu ve nüfuzlu aileler arasında şairlik pek muteber tutulmaz. Bu nedenle şiirlerinde takma ad kullanmıştır.
Kırklı yaşlarından sonra kendisini tamamen edebiyata ve şiire vermiş, Rus edebiyatının ve Rusçaya çevrilmiş dünya edebiyatı klasiklerini okumuştur. Böylece hem şark edebiyatını, hem batı edebiyatını ve hem de Kazak halkının sözlü kültür ürünlerine vakıf olmuştur.
Abay şiirlerinde ilk defa kendi adını 1886´da yazdığı ?Jaz? (yaz) adlı şiirinde kullanmış ve daha sonra şiirleriyle halkını bilinçlendirmeye, uyandırmaya çalışmıştır. 1890´lı yıllarda ise artık halkı tarafından beğenilen ve fikirlerine güvenilen bir şair olmuştur. Bu nedenle Kazakların içinden şiir ve edebiyatla uğraşmaya çalışan ve halkının geri kalmışlığına çare arayan pek çok kişi ziyaretine gelmeye başlamış ve onun fikirlerinden istifade etmiştir. Muka, Magaviya, Akılbay, Kekitay ve Şakerim gibi genç yetenekler Abay´ı kendilerine örnek alarak onun takipçisi olmuşlardır.
Sovyetler Birliği döneminde birçok yazar ve şairin eserleri yasaklandığı halde Abay´ın yenilikçi düşünceleri nedeniyle eserleri serbest bırakılmıştır.
Abay´ın eserlerini, nazım, nesir ve diğer dillerden yaptığı çeviriler olmak üzere üçe ayrılabilir. Eserleriyle, özellikle manzum eserleriyle Kazak edebiyatına yeni tür ve şekiller kazandıran Abay, Kazak müziğinde de yenilikçi olmuş ve kırk kadar eseri bestelenmiştir.
1904 yılında Semey´de vefat eden Abay Jidebay kışlağında gömülüdür. Hakkında en iyi çalışmayı Muhtar Avezov, dört ciltlik ?Abay Yolu? (Abay Jolı) adıyla yapmıştır ve bu eseri Türkiye Türkçesine de çevrilmiştir.
